W codziennym życiu nie myślimy o tym, że na powierzchni naszej skóry istnieje świat, który jest dla nas niewidoczny. Jednak to właśnie ta mikroflora w decydujący sposób przyczynia się do utrzymania zdrowej i promiennie pięknej skóry. Mowa tu o tzw. mikrobiomie, a dokładniej o mikrobiomie skóry.
Znajduje się on na powierzchni skóry, tj. na naskórku. Naskórek to wierzchnia warstwa skóry, która składa się z kilku mikroskopijnie cienkich warstw. Najbardziej zewnętrzną warstwą naskórka jest warstwa rogowa (stratum corneum). W tym miejscu tworzy się tzw. bariera ochronna skóry, o której zapewne nieraz słyszeliście.
Bariera skórna działa jak osobista osłona ochronna przed czynnikami zewnętrznymi i pozostaje w bezpośredniej interakcji z mikrobiomem skóry.
Mikrobiom obejmuje wszystkie mikroorganizmy żyjące w organizmie i na jego powierzchni. Mikrobiom skóry odnosi się zatem do mikroorganizmów zasiedlających naszą skórę. W tej społeczności występują trzy główne postacie: bakterie, wirusy i grzyby. Większość z nich jest całkowicie nieszkodliwa, a nawet wspomaga zdrową równowagę skóry.
Skład tego mikroskopijnego ekosystemu jest tak indywidualny, jak odcisk palca każdego człowieka. Dlatego każdy człowiek nosi przy sobie swój osobisty mikrobiom.
W związku z mikrobiomem skóry uwaga skupiona jest przede wszystkim na bakteriach. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy naukowej, na samej skórze żyje ponad 1000 różnych gatunków.¹ Jednokomórkowe mikroby mają własny metabolizm i żywią się cukrami, białkami i tłuszczami. Aby chronić swoje środowisko naturalne, czyli naszą skórę, podejmują również działania przeciwko najeźdźcom i konkurentom. To oczywiście przynosi nam korzyści.
Do najczęstszych przedstawicieli pożytecznych i tak zwanych "dobrych" bakterii żyjących na skórze należą gronkowce. W ich rodzinie jest jednak czarna owca: Stapyhlococcus aureus.
Jest on zazwyczaj nieszkodliwy i stanowi część normalnej flory bakteryjnej skóry. Jeśli jednak ten naturalnie występujący zarazek zdoła się szczególnie mocno rozprzestrzenić, może doprowadzić do zapalenia skóry.
Tak więc z dzisiejszej perspektywy naukowej bakterie mają dwie osobowości: dobrą i złą - doktora Jekylla i pana Hyde'a. Gdy warunki życia i wzajemne oddziaływanie poszczególnych mikroorganizmów są w równowadze, mikroorganizmy pomagają i wspólnie przyczyniają się do zdrowia skóry. Jednak gdy społeczność mikrobiologiczna jest rozregulowana lub warunki życia na skórze ulegną niekorzystnej zmianie, bakterie takie jak Staphylococcus aureus mogą stać się Mr. Hyde'em!
Być może słyszałeś o pożytecznych właściwościach niektórych bakterii. Trudno jednak wyobrazić sobie, że wirusy mogą mieć także swoje dobre strony. Przyczyniają się one jednak do zachowania naturalnej równowagi mikrobiomu. Szacuje się, że w naszych ciałach i na ich powierzchni żyje 380 bilionów wirusów. Są one znacznie mniejsze od bakterii i w przeciwieństwie do znanych patogenów wirusowych, takich jak koronawirusy, wirusy grypy czy Ebola, nie wywołują żadnych szkodliwych skutków. Niewiele jednak wiadomo na temat ich dokładnej funkcji w interakcji z florą bakteryjną skóry.
Prawdopodobnie masz też mniej korzystne skojarzenia z grzybami - przynajmniej jeśli znajdują się one na Twojej skórze, a nie na talerzu. Grzyby są mikroorganizmami wielokomórkowymi i są znacznie większe od wirusów i bakterii. Są one również częścią zdrowego mikrobiomu. Ich udział w utrzymaniu zdrowej skóry jest jednak bardzo mały i wynosi około 0,1 procenta, a ich rola w utrzymaniu zdrowej skóry jest nadal w dużej mierze niejasna.³
Zdrowa skóra ma zrównoważony mikrobiom składający się z wielu różnych mikroorganizmów. Tworzą one żywą warstwę ochronną skóry i mają pozytywny wpływ na zdrowie naszego największego organu. Mikrobiom skóry wspomaga naturalny płaszcz kwasowy skóry, a tym samym poprawia funkcjonowanie i odporność bariery skórnej. Więcej informacji na temat tzw. płaszcza kwasowego i wartości pH skóry można znaleźć w artykule na naszej stronie internetowej:
Mikroorganizmy wchodzące w skład mikrobiomu skóry hamują również rozwój patogenów, walcząc z intruzami o składniki odżywcze i przestrzeń życiową, na przykład ze szkodliwymi bakteriami. W tym celu wytwarzają cząsteczki antybakteryjne. Ale to nie wszystko: oprócz tych "substancji obronnych", mikrobiom wytwarza substancje pożyteczne dla naskórka - w tym lipidy, które z kolei pozytywnie wpływają na procesy regeneracji naszej skóry.
Więcej na temat funkcji bariery skórnej i wpływu lipidów można przeczytać tutaj:
Jeśli naturalna równowaga mikrobiomu zostanie zaburzona w taki sposób, że niektóre bakterie zyskają przewagę, delikatna struktura zostanie zachwiana.
Może to prowadzić do swędzenia, suchości skóry i chorób skóry. Na przykład odkryto, że skóra osób cierpiących na neurodermitis ma zmieniony mikrobiom⁴.
Zmiany w mikrobiomie skóry wpływają na naturalną funkcję ochronną skóry. Ale co możesz zrobić, aby zachować zdrową florę bakteryjną skóry?
Przede wszystkim należy wiedzieć, że skład mikrobiomu jest do pewnego stopnia uwarunkowany genetycznie. Istotną rolę odgrywa także nasz wiek. Oczywiście na te dwa czynniki mamy niewielki wpływ. Jednak ekosystem bakterii i innych mikroorganizmów reaguje również na różne czynniki środowiskowe, na które możemy mieć wpływ. Jedną z dźwigni jest nasz styl życia.
Najwyraźniej bakterie są trochę jak my: nie lubią stresu. Dziś wiemy, że zrównoważony tryb życia i zdrowa dieta przyczyniają się do zachowania równowagi naszego mikrobiomu.
Negatywny wpływ na nasz mikrobiom można zaobserwować także podczas przyjmowania leków. Oczywiście, nie zawsze możemy unikać antybiotyków; są one niezbędne w przypadku niektórych zakażeń bakteryjnych. Należy jednak pamiętać, że oprócz celu, do którego służą, mogą one również zabijać pożyteczne bakterie. W rezultacie może dojść do zaburzenia równowagi wśród bakterii; flora bakteryjna skóry zostaje rozregulowana. Podobna zależność występuje w przypadku oczyszczania skóry: Osoby, które myją się zbyt często, zbyt gorącymi i zbyt intensywnymi produktami, nie tylko eliminują niepożądane bakterie, ale także narażają na szwank równowagę mikrobiomu skóry.
Na marginesie: zmiana struktur społecznych dodatkowo wpływa na mikrobiom naszej skóry. Życie w dużych społecznościach z wieloma członkami rodziny, kontakt fizyczny i przytulanie się do babci, dziadka, mamy, taty, sióstr, braci, kota, psa i kozy w stajni również ukształtowało skład mikrobiomu naszej skóry i uczyniło go bardziej zróżnicowanym. Zatem wymiana bakterii nie musi być z zasady czymś złym. Wraz z kurczeniem się rodzin i społeczności flora bakteryjna naszej skóry staje się coraz bardziej jednowymiarowa, co ma negatywny wpływ na jej biologię. Może to być również wyjaśnienie wzrostu zachorowań na choroby atopowe i alergie.⁵
Jeśli chodzi o higienę ciała, należy zawsze dbać o to, by oczyszczanie było delikatne i miało pH przyjazne dla skóry: Nie pocieraj zbyt mocno, nie włączaj zbyt gorącej wody i używaj produktów oczyszczających, które utrzymują wilgoć i chronią warstwę hydrolipidową skóry. W przypadku skóry wrażliwej należy zachować jeszcze większą ostrożność.
Specjalne produkty przyjazne mikrobiomowi utrzymują naturalną równowagę flory bakteryjnej skóry. We współpracy z niezależnymi instytutami udowodniliśmy, że produkty pod prysznic Kneippa nie mają wpływu na naturalny mikrobiom skóry.
Podobnie jak w przypadku wszystkich innych haseł, które umieszczamy na opakowaniach, sprawdziliśmy również tzw. przyjazność naszych produktów dla mikrobiomu. We współpracy z niezależnymi instytutami Kneipp Skin Research wykorzystuje nowoczesne narzędzia analizy molekularno-biologicznej do sekwencjonowania genu 16S rRNA. Z jednej strony gen 16S rRNA zawiera wysoce konserwowane regiony, które są takie same u wszystkich organizmów - w tym u bakterii. Dzięki temu można zidentyfikować gen do analizy.
Po zidentyfikowaniu genu następuje drugi etap. Oprócz niezmiennych regionów zawiera on również wysoce zmienne sekwencje DNA, które zostały zmienione w toku ewolucji. Regiony te różnią się u różnych organizmów. Są one zatem charakterystyczne dla poszczególnych organizmów, w tym bakterii. Po zidentyfikowaniu genu w pierwszym etapie, można go również wykorzystać do określenia liczby różnych mikroorganizmów żyjących na naszej skórze. Dlatego sekwencja 16S rRNA jest doskonałym markerem rozpoznawczym do molekularnej analizy genetycznej różnorodności mikrobiologicznej w obrębie mikrobiomu skóry.
Wyniki naszych najnowszych badań: po zastosowaniu produktów do kąpieli Kneippa i pryszniców Kneippa różnorodność mikrobiologiczna i skład (liczebność) mikrobiomu skóry nie zostały zaburzone u ochotników.
Ale to nie wszystko - wciąż pracujemy nad tym ekscytującym zagadnieniem i obecnie prowadzimy szeroko zakrojone badania nad interakcjami między naszymi liniami pielęgnacyjnymi a mikrobiomem skóry.
Źródła:
1) Grice EA, Kong HH, Conlan S, Deming CB, Davis J, Young AC; NISC Comparative Sequencing Program, Bouffard GG, Blakesley RW, Murray PR, Green ED, Turner ML, Segre JA. Topograficzna i czasowa różnorodność mikrobiomu skóry ludzkiej. Nauka. 2009 May 29;324(5931):1190-2. doi: 10.1126/science.1171700.
2) DeSalle R, Perkins SL. Witamy w mikrobiomie: Poznaj biliony bakterii w tobie, na tobie i wokół ciebie. Yale University Press, wydanie pierwsze, 2015 r.
3) Sekretne życie skóry; 18.04.2020: Powrót do podstaw: Bakterie, wirusy i grzyby
4) Reiger M, Schwierzeck V, Traidl-Hoffmann C. Wyprysk atopowy a mikrobiom. Dermatolog. 2019 Jun;70(6):407-415. doi: 10.1007/s00105-019-4424-6.
5) Song SJ, Lauber C, Costello EK, Lozupone CA, Humphrey G, Berg-Lyons D, Caporaso JG, Knights D, Clemente JC, Nakielny S, Gordon JI, Fierer N, Knight R. Cohabiting family members share microbiota with each other and with their dogs. Elife. 2013 Apr 16;2:e00458. doi: 10.7554/eLife.00458.
Trener Kneippa: Twój osobisty towarzysz z poradami i wiedzą na temat pielęgnacji ciała i dobrego samopoczucia.
